Πλατυποδία

Στην πλατυποδία παρατηρείται ελάττωση του ύψους ή και πλήρης έλλειψη της ποδικής καμάρας του ποδιού που συχνά συνυπάρχει με διαφόρου βαθμού βλαισότητα (προς τα έξω απόκλιση) της πτέρνας. Ο όρος βλαισοπλατυποδία χρησιμοποιείται για να περιγράψει την συνύπαρξη πλατυποδίας και προς τα έξω παρεκτόπισης της πτέρνας.

Η ποδική καμάρα είναι το τόξο στην εσωτερική πλευρά του πέλματος του ποδιού. Η ποδική καμάρα αρχίζει να αναπτύσσεται συνήθως στην ηλικία των 12-18 μηνών όταν το βρέφος αρχίζει να περπατά και η ανάπτυξη της ολοκληρώνεται στην ηλικία των 4-6 ετών. Μέχρι την ολοκλήρωση της ανάπτυξης της ποδικής καμάρας η πλατυποδία είναι επομένως ένα φυσιολογικό στάδιο στη ανάπτυξη του ποδιού και όλα τα νεογέννητα είναι πλατύποδα.

Η πλατυποδία είναι ιδιαίτερα συχνή κατάσταση στον γενικό πληθυσμό και σύμφωνα με κάποιες μελέτες το 20-30% των ατόμων πάσχουν από πλατυποδία στο ένα ή και στα δύο πόδια. Η συχνότητα της πλατυποδίας αναφέρεται ακόμα μεγαλύτερη σε καυκάσιους πληθυσμούς σύμφωνα με άλλες μελέτες ενώ γενικά έχει διαφορετική συχνότητα σε διαφορετικές φυλές και εθνικότητες. Τα αγόρια έχουν επίσης, με βάση κάποιες μελέτες, διπλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν πλατυποδία σε σχέση με τα κορίτσια.

Η ποδική καμάρα είναι βασικής σημασίας για την βιο-μηχανική του ποδιού και αποτελεί έναν εύκαμπτο ελαστικό σύνδεσμο ανάμεσα στον άκρο πόδα και στο υπόλοιπο κάτω άκρο που εξασφαλίζει την απορρόφηση μεγάλου μέρους των κραδασμών και των δυνάμεων που αυτοί μεταφέρουν κατά την βάδιση πριν μεταφερθούν στα υπόλοιπα οστά της κνήμης, του μηρού και σε όλο τον αξονικό σκελετό γενικότερα.

Η μεγάλη συχνότητα της πλατυποδίας φαίνεται ότι σχετίζεται με την βιολογική και κοινωνική/πολιτισμική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Τα ανθρώπινα πόδια φαίνεται ότι έχουν σχεδιαστεί για την βάδιση με μαλακές ανώμαλες επιφάνειες στην φύση (άμμος, βότσαλα, κτλ) και όχι για βάδιση σε άκαμπτες επίπεδες επιφάνειες (πλακόστρωτα, δάπεδα κτλ). Αυτή ακριβώς η αλλαγή στις επιφάνειες πάνω στις οποίες βαδίζουμε φαίνεται να ευθύνεται για την ανάπτυξη του 85% των περιπτώσεων πλατυποδίας.

Τύποι πλατυποδίας

Η πλατυποδία διακρίνεται σε χαλαρή και δύσκαμπτη πλατυποδία.

1. Χαλαρή πλατυποδία

Χαλαρή ή εύκαμπτη ή εύπλαστη πλατυποδία: η χαλαρή πλατυποδία αποτελεί την συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων πλατυποδίας και εντοπίζεται κατά κανόνα και στα δύο πόδια. Η χαλαρή πλατυποδία οφείλεται συνήθως σε χαλαρότητα των συνδέσμων του άκρου ποδός. Αποτελεί την πιο αθώα μορφή πλατυποδίας που δεν προκαλεί ή προκαλεί ήπια συμπτώματα. Είναι συχνότερη σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό και σε άτομα με αυξημένο σωματικό βάρος. Λιγότερο συχνά παρατηρείται σε εξωτερική στροφή των σκελών, σε βλαισά γόνατα, βραχύ αχίλλειο τένοντα κλπ. Η πλατυποδία των βρεφών είναι χαλαρή και στην χαλαρή πλατυποδία το πόδι διατηρεί την ελαστικότητα του και δεν υπάρχει περιορισμός στην κίνηση του ποδιού. Στην χαλαρή πλατυποδία η πλατυποδία εξαφανίζεται όταν καθόμαστε ή στεκόμαστε στις μύτες των ποδιών μας και είναι εμφανής όταν στεκόμαστε όρθιοι ή βαδίζουμε.

2. Δύσκαμπτη Πλατυποδία

Η δύσκαμπτη πλατυποδία είναι πολύ πιο σπάνια και σοβαρότερη μορφή πλατυποδίας. Η δύσκαμπτη πλατυποδία μπορεί να οφείλεται σε συνένωση (συνοστέωση) των οστών του ποδιού ή σε άλλα ανατομικά και νευρολογικά προβλήματα. Η δύσκαμπτη πλατυποδία είναι εύκολα ορατή και χαρακτηρίζεται από πλήρη απουσία της ποδικής καμάρας ακόμα και όταν το άτομο σταθεί στις μύτες των ποδιών του. Η δύσκαμπτη πλατυποδία συνοδεύεται πάντα ή σχεδόν πάντα από πόνο και απαιτεί πάντα θεραπεία. Η δύσκαμπτη πλατυποδία μπορεί να οφείλεται σε κληρονομικά αίτια ή να εμφανιστεί κατά την διάρκεια της ζωής. Η οστέινη ή χόνδρινη γέφυρα που συνδέει την πτέρνα με το σκαφοειδές ή τον αστράγαλο και ο κάθετος αστράγαλος αποτελούν τα συχνότερα συγγενή αίτια δύσκαμπτης πλατυποδίας. Κατά την διάρκεια της ζωής δύσκαμπτη πλατυποδία εμφανίζεται μετά από κατάγματα της πτέρνας ή του αστραγάλου και σε χρόνιες φλεγμονές της άρθρωσης του αστραγάλου με την πτέρνα.

Αναφέρεται επίσης και μία τρίτη μορφή πλατυποδίας η αντισταθμιστική ή αντιρροπιστική πλατυποδία στην οποία η πλατυποδία αναπτύσσεται δευτεροπαθώς λόγω κάποιας άλλης ανωμαλίας όπως βράχυνσης του αχίλλειου τένοντα και ήπιας σπαστικής ραιβοϊπποποδίας (βάδισμα Charlie Chaplin).

Διάγνωση

Η χαλαρή πλατυποδία γίνεται αντιληπτή συνήθως από τους γονείς του παιδιού, οι οποίοι αναζητούν και την ιατρική συμβουλή. Οι παιδίατροι είναι συνήθως οι πρώτοι ειδικοί γιατροί στους οποίους απευθύνονται οι γονείς. Οι γονείς μπορεί επίσης να αναφέρουν ότι το παιδί τους βαδίζει αδέξια ή ότι πέφτει συχνά σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας του. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται προσεκτική κλινική εξέταση του μυοσκελετικού συστήματος του παιδιού για την διάγνωση άλλων παθολογικών καταστάσεων που μπορεί να ευθύνονται για τα συμπτώματα που αναφέρονται.

Η διάγνωση της πλατυποδίας είναι εύκολη με την κλινική εξέταση του ποδιού. Τα παιδιά με χαλαρή πλατυποδία μπορεί να μην αναφέρουν κανένα σύμπτωμα αν ερωτηθούν ή μπορεί να αναφέρουν πόνο στα πόδια και στις γάμπες και/ή εύκολη κόπωση κατά το βάδισμα μεγάλων αποστάσεων. Χαρακτηριστικά το παιδί μπορεί να αναφέρει επίσης ότι μένει πίσω όταν τρέχει με τα άλλα παιδιά της ηλικίας του ή ότι δεν θέλει να γυμναστεί. Στις περιπτώσεις που τα παιδιά αναφέρουν συμπτώματα θα πρέπει να παραπέμπονται σε ειδικό παιδοορθοπεδικό προκειμένου να αποκλειστεί ή ύπαρξη συνοδών ανωμαλιών του μυοσκελετικού και επειδή η πλατυποδία μπορεί να είναι σοβαρού βαθμού. Τα παιδιά με δύσκαμπτη πλατυποδία, πλατυποδία που επιμένει μετά την ηλικία των 10 ετών και βλαισότητα της πτέρνας θα πρέπει επίσης να παραπέμπονται σε ειδικό παιδοορθοπεδικό.

Όπως προαναφέραμε η διάγνωση της πλατυποδίας γίνεται με βάση την κλινική εξέταση του ποδιού. Στην χαλαρή πλατυποδία ο ειδικός μπορεί να κρίνει ότι χρειάζεται πελματογράφημα, μια ειδική ανώδυνη και χωρίς κινδύνους εξέταση με την οποία καταγράφεται και αναλύεται ο τρόπος βάδισης. Απεικονιστικός έλεγχος δεν απαιτείται συνήθως στις περιπτώσεις χαλαρής πλατυποδίας. Σήμερα το πελματογράφημα προσφέρεται ευρέως από αρκετές εταιρείες αθλητικών ειδών στο πλαίσιο της εξατομικευμένης επιλογής των κατάλληλων αθλητικών υποδημάτων.

Στις περιπτώσεις δύσκαμπτης πλατυποδίας απαιτούνται συνήθως περαιτέρω απεικονιστικές εξετάσεις όπως ακτινογραφίες του άκρου ποδιού με ειδικές λήψεις, αξονική τομογραφία και σπανιότερα σπινθηρογράφημα των οστών. Η λήψη του οικογενειακού ιστορικού θα πρέπει να λαμβάνεται επίσης γιατί προσανατολίζει τον ειδικό ως προς την αιτία της πλατυποδίας.

Η εξέταση των υποδημάτων είναι επίσης βοηθητική. Στα άτομα με πλατυποδία τα υποδήματα είναι φθαρμένα στην εσωτερική πλευρά τους σε αντίθεση με τα άτομα χωρίς πλατυποδία στα οποία οι φθορές εντοπίζονται στην πίσω έξω και μπρος έσω πλευρά.

Πλατυποδία μπορεί να εμφανιστεί και στους ενήλικες και θα πρέπει πάντα να διερευνάται από τον ειδικό ορθοπεδικό γιατί η εμφάνιση της δεν είναι αναμενόμενη. Ο κίνδυνος για εμφάνιση πλατυποδίας, σύμφωνα με μελέτες, είναι αυξημένος στις γυναίκες που φορούν ψηλοτάκουνα παπούτσια και στις περιπτώσεις παρατεταμένης ορθοστασίας. Η χρήση για μεγάλο χρονικό διάστημα ψηλοτάκουνων παπουτσιών αλλάζει την κατανομή δυνάμεων στο πέλμα των ποδιών προκαλώντας τελικά χαλάρωση των τενόντων, πτώση της ποδικής καμάρας και εμφάνιση πλατυποδίας. Η πλατυποδία των ενηλίκων είναι συχνότερη στις γυναίκες άνω των 40 ετών και μπορεί να συνυπάρχει αρθρίτιδα των γονάτων, ισχίων και εκφυλιστικές αλλοιώσεις στην σπονδυλική στήλη. Η πλατυποδία στους ενήλικες είναι επίσης συχνότερη σε παχύσαρκα άτομα και σε άτομα με αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδη διαβήτη.

Συμπτώματα και επιπλοκές

Η χαλαρή πλατυποδία δεν έχει συνήθως κανένα σύμπτωμα ή έχει πολύ ήπια συμπτώματα όπως πόνο και εύκολη κόπωση των ποδιών μετά την βάδιση μεγάλων αποστάσεων. Ο πόνος μπορεί να εντοπίζεται στην περιοχή του ποδιού ή στις γάμπες.

Τα συμπτώματα εξαρτώνται από την βαρύτητα της πλατυποδίας και την αθλητική δραστηριότητα του ατόμου. Την μεγαλύτερη επιβάρυνση από την έλλειψη της ποδικής καμάρας του ποδιού δέχεται το γόνατο το οποίο σε σοβαρή πλατυποδία μπορεί να εμφανίσει κυρίως χονδροπάθεια της επιγονατίδας. Τα παιδιά με πλατυποδία και έντονη αθλητική δραστηριότητα μπορεί επίσης να εμφανίσουν προβλήματα στον αχίλλειο τένοντα όπως τενοντοπάθεια.

Η δύσκαμπτη πλατυποδία συνοδεύεται πάντα από πόνο και προβλήματα βάδισης.

Θεραπεία

Στην πλειοψηφία των παιδιών η χαλαρή πλατυποδία διορθώνεται μέχρι την ηλικία των 6 ετών (χαρακτηριστικά η ποδική καμάρα αναπτύσσεται νωρίτερα στα κορίτσια) και δεν απαιτεί καμιά αντιμετώπιση. Το μόνο που χρειάζεται είναι να αφιερώσει ο γιατρός λίγο χρόνο ώστε να εξηγήσει στους γονείς ότι πρόκειται για μια φυσιολογική κατάσταση της ανάπτυξης η οποία είναι απίθανο να προκαλέσει προβλήματα στο μέλλον.

Θεραπεία μπορεί να χρειαστεί όταν το παιδί παρουσιάζει συμπτώματα, δηλαδή πόνο και εύκολη κόπωση του άκρου. Η θεραπεία είναι συντηρητική με διορθωτικούς πάτους (ένθετα) και σπανιότερα φυσιοθεραπεία ή τοποθέτηση γύψου στις περιπτώσεις που συνυπάρχει ρίκνωση του αχίλλειου τένοντα. Κάθε περίπτωση πλατυποδίας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μοναδική και για τον λόγο αυτό το πελματογράφημα είναι εξαιρετικά βοηθητικό για την επιλογή των κατάλληλων ένθετων για κάθε ασθενή. Τα προσθετικά πέλματα (ένθετα) ανυψώνουν την ποδική καμάρα και κρατούν την υπαστραγαλική άρθρωση σε ουδέτερη θέση. Τα πέλματα συστήνονται επίσης ειδικά στις περιπτώσεις που η πλατυποδία συνυπάρχει με βλαισότητα της πτέρνας όπου θεωρείται ότι αποκαθιστούν την μηχανική του ποδιού και την λειτουργία του αχίλλειου τένοντα. Η χρήση των ενθέτων είναι επίσης ιδιαίτερα βοηθητική στα άτομα που επιδίδονται σε αθλητικές δραστηριότητες δεδομένου ότι παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη και μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο τραυματισμών.

Η χρήση ειδικών υποδημάτων και στηριγμάτων της ποδικής καμάρας δεν συνίσταται πλέον στις περισσότερες περιπτώσεις διότι μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση. Τα ειδικά υποδήματα μπορεί να έχουν ένδειξη σε σοβαρές περιπτώσεις και πάντα υπό την επίβλεψη του ειδικού ορθοπεδικού.

Το παιδί δεν θα πρέπει να αποθαρρύνεται από το να συμμετέχει σε διάφορες αθλητικές δραστηριότητες και θα πρέπει να τονίζεται ότι η άσκηση δεν επιδεινώνει την πλατυποδία. Στα παιδιά με έντονη αθλητική δραστηριότητα και ήπια συμπτώματα η ξεκούραση αποτελεί πολλές φορές και την καλύτερη και απλούστερη θεραπεία.

Διάφορες μελέτες σε νεοσύλλεκτους έχουν δείξει ότι η ασυμπτωματική πλατυποδία δεν συνοδεύεται από κανενός βαθμού αναπηρία και μπορεί να θεωρηθεί σαν φυσιολογική ανατομική παραλλαγή. Η ήπια πλατυποδία δεν θεωρείται σήμερα αιτία εξαίρεσης από την στρατιωτική θητεία στον στρατό των περισσοτέρων χωρών.

Η βάδιση σε ανώμαλες επιφάνειες με γυμνά πόδια πχ στην παραλία θεωρείται ωφέλιμη για τις περισσότερες περιπτώσεις πλατυποδίας με την εξαίρεση ίσως των περισσότερων βεβαρημένων και εφόσον δεν συνυπάρχουν άλλες παθολογικές καταστάσεις. Αυτού του είδους η άσκηση είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη στα παιδιά κατά την ηλικία διαμόρφωσης της ποδικής καμάρας.

Η χειρουργική αντιμετώπιση της πλατυποδίας εφαρμόζεται στις περισσότερο σοβαρές περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται στην συντηρητική θεραπεία. Η χειρουργική θεραπεία θα πρέπει να εφαρμόζεται μετά από προσεκτική εξέταση όλων των παραμέτρων σε κάθε ασθενή και αποτελεί απόφαση του ειδικού ορθοπεδικού.