Βλαισογονία: Τι είναι και πως αντιμετωπίζεται.

Στην βλαισογονία τα κάτω άκρα ενώνονται στα γόνατα και οι κνήμες αποκλίνουν προς τα έξω. Η βλαισογονία είναι η αντίθετη κατάσταση της ραιβογονίας και τα πόδια έχουν την χαρακτηριστική εικόνα ανεστραμμένων εισαγωγικών.

Φυσιολογικά κατά την ανάπτυξη των κάτω άκρων αρχικά εμφανίζεται ραιβογονία η οποία είναι φυσιολογική μέχρι την ηλικία των 2 ετών και στην συνέχεια αναπτύσσεται βλαισογονία η οποία θεωρείται φυσιολογικό στάδιο της ανάπτυξης σε παιδιά ηλικίας 4-6 ετών και η οποία διορθώνεται από μόνη της μέχρι την ηλικία των 9 ετών.

Αίτια

Εκτός από την φυσιολογική βλαισογονία της παιδικής ηλικίας, βλαισογονία μπορεί να παρουσιαστεί σε διάφορες άλλες παθολογικές καταστάσεις όπως:

1. Νευρολογικές παθήσεις όπως η εγκεφαλική παράλυση.
2. Διάφορα σύνδρομα όπως το κληρονομικό σύνδρομο των πολλαπλών εξοστώσεων, το σύνδρομο Down (τρισωμία 21 χρωμοσώματος), η νευρινωμάτωση
3. Σκελετικές δυσπλασίες.
4. Υποσιτισμός. Η βλαισογονία, όπως και διάφορες άλλες σκελετικές ανωμαλίες, είναι συχνότερη στις αναπτυσσόμενες χώρες λόγω του υποσιτισμού.
5. Τραυματισμούς στα κάτω άκρα κατά την παιδική ηλικία που δεν αντιμετωπίστηκαν ή αντιμετωπίστηκαν πλημμελώς και προκαλούν βλάβες στις ζώνες αύξησης των οστών και ανάπτυξη βλαισογονίας που μπορεί να είναι σοβαρή και να προκαλεί σημαντική παραμόρφωση.
6. Λοιμώξεις των οστών που αποτελούν την άρθρωση του γόνατος και προκαλούν επίσης βλάβες στις ζώνες αύξησης των μακρών οστών των κάτω άκρων.
7. Μεταβολικές νόσοι (ραχίτιδα λόγω έλλειψης βιταμίνης D, έλλειψη βιταμίνης C )
8. Ρευματολογικά νοσήματα όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και αρθροπάθειες όπως η οστεοαρθρίτιδα. Η οστεοαρθρίτιδα και η ρευματοειδής αρθρίτιδα αποτελούν τις συχνότερες αιτίες βλαισογονίας στους ενήλικες. Σε ενήλικα άτομα βλαισογονία μπορεί επίσης να προκύψει μετά από κατάγματα της κνήμης.
9. Παχυσαρκία. Τα παιδιά με αυξημένο σωματικό βάρος έχουν αυξημένο κίνδυνο για παραμονή της φυσιολογικής βλαισογονίας ή/και επιδείνωση της κατά την παιδική ηλικία.

Επιδημιολογία

Η συχνότητα της βλαισογονίας που επιμένει μετά την ηλικία των 9 ετών και είναι εμφανής στους εφήβους δεν είναι σήμερα γνωστή. Οι περιπτώσεις αυτές θεωρούνται ιδιοπαθείς, άγνωστης δηλαδή αιτιολογίας και μπορεί να οφείλονται σε κληρονομική προδιάθεση, να παρατηρούνται δηλαδή και σε άλλα μέλη της οικογένειας ή να εμφανίζονται σποραδικά.

Η βλαισογονία αποτελεί μία από τις συχνότερες αιτίες πόνου στο γόνατο στους εφήβους και είναι επίσης συχνή αιτία επίσκεψης στον ορθοπεδικό γιατρό. Η βλαισογονία στους εφήβους στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν θα πρέπει να θεωρείται καλοήθης και αυτοπεριοριζόμενη κατάσταση και θα πρέπει πάντα να επισκεπτόμαστε τον ειδικό ορθοπεδικό.

Συμπτώματα και επιπλοκές

Η φυσιολογική βλαισογονία των νεαρών παιδιών είναι γενικά καλοήθης. Η φυσιολογική βλαισογονία της παιδικής ηλικίας είναι συμμετρική, συνοδεύεται από χαλαρότητα των συνδέσμων στην περιοχή των γονάτων και δεν έχει κανένα σύμπτωμά ούτε επιφέρει περιορισμούς ή προβλήματα στην κίνηση.

Η βλαισογονία που παραμένει μετά την ηλικία των 9 ετών δεν θεωρείται φυσιολογική κατάσταση και δεν θα πρέπει επίσης να θεωρείται καλοήθης ή αυτοπεριοριζόμενη κατάσταση. Ανεξάρτητα από τον βαθμό της βλαισογονίας, ο άξονας του σώματος μετατοπίζεται προς τα έξω καθώς το ύψος του παιδιού αυξάνει και αυτό προκαλεί ασυμμετρία στις δυνάμεις που ασκούνται στην εξωτερική και εσωτερική πλευρά των αρθρώσεων του γόνατος. Η ανισομερής κατανομή των δυνάμεων επιφέρει τραυματισμούς και εκφυλιστικές αλλοιώσεις στα οστά της άρθρωσης του γόνατος. Επιπλέον η συμμετρική και ισομερής φόρτιση των μακρών οστών των κάτω άκρων είναι ουσιώδους σημασίας για την διέγερση της ανάπτυξης τους και την σωστή λειτουργία των ζωνών αύξησης και η βλαισογονία μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές της αύξησης (επιμήκυνσης) των οστών των κάτω άκρων με τελικό αποτέλεσμα ακόμα μεγαλύτερη παραμόρφωση και αναπηρία. Στην βλαισογονία οι δυνάμεις που ασκούνται στην εξωτερική πλευρά του μηριαίου οστού και της κνήμης στην άρθρωση του γόνατος αυξάνουν με αποτέλεσμα να αναστέλλεται η ανάπτυξη τους και έτσι να πυροδοτείται ένας ατέρμονος κύκλος. Η μειωμένη αυτή ανάπτυξη του έξω τμήματος του μηριαίου οστού οδηγεί επίσης σε μειωμένο σχηματισμό της αύλακας στην οποία εντοπίζεται η επιγονατίδα με αποτέλεσμα αυτή να παρουσιάζει κλίση προς τα πλάγια και να υπάρχει αυξημένος κίνδυνος παρεκτόπισης της (υπεξάρθρημα επιγονατίδας).

Οι έφηβοι με βλαισογονία παρουσιάζουν συχνά πόνο στα γόνατα και διαταραχές στην βάδιση. Η βάδιση είναι χαρακτηριστική και οι κνήμες διαγράφουν ημικύκλιο ώστε να αποφευχθεί να χτυπήσει το ένα γόνατο το άλλο ενώ πόνος εντοπίζεται συνήθως στην πρόσθια επιφάνεια των γονάτων. Στις περιπτώσεις αυτές οι ασθενείς δεν μπορούν να συμμετέχουν σε απλές αθλητικές δραστηριότητες όπως ποδήλατο ή ομαδικά αθλήματα και το ψυχολογικό φορτίο είναι τεράστιο οδηγώντας τους σε απομόνωση. Η βλαισογονία που εντοπίζεται στο ένα μόνο άκρο προκαλεί συνήθως βράχυνση του σκέλους και ανισοσκελία.
Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις της παθολογικής βάδισης προκαλούν επίσης τραυματισμούς και τελικά χαλαρότητα των συνδέσμων και στην εσωτερική πλευρά της άρθρωσης του γόνατος.

Κάποιο ποσοστό ενηλίκων παρουσιάζει μικρού βαθμού βλαισογονία που συνήθως δεν έχει συμπτώματα. Η κατάσταση αυτή είναι συχνότερη στις γυναίκες λόγω της μεγαλύτερης λεκάνης, της αδυναμίας των μυών του ισχίου σε σχέση με τους άντρες και λόγω της στάσης και κίνησης τους για κοινωνικούς λόγους (πχ οι κυρίες ενώνουν τα γόνατα τους όταν κάθονται ή σκύβουν). Η κατάσταση αυτή μπορεί να επιδεινωθεί από αθλητικές δραστηριότητες και μπορεί να οδηγήσει σε αρθρίτιδα του γόνατος, σύνδρομο της λαγονοκνημιαίας ταινίας και επιβάρυνση του πρόσθιου χιαστού συνδέσμου με αυξημένο κίνδυνο ρήξης του. Σύμφωνα με μελέτες η βλαισογονία αυτή είναι και η αιτία που παρατηρείται συχνότερα ρήξη του πρόσθιου χιαστού συνδέσμου σε γυναίκες αθλητές. Τα αθλήματα που επιδεινώνουν περισσότερο την κατάσταση αυτή είναι εκείνα που περιλαμβάνουν άλματα και προσγειώσεις, καθίσματα, τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων και άρση βαρών. Στον γενικό πληθυσμό τα άτομα με βλαισογονία έχουν αυξημένο κίνδυνο πτώσεων και τραυματισμών ενώ μπορεί να εμφανίζουν σε μικρότερη ηλικία βλάβες στην αρθρώση του γόνατος και θα πρέπει πάντα να επισκέπτονται τον ειδικό ορθοπεδικό αν η κατάσταση επιδεινώνεται ή παρουσιάζουν πόνο ή άλλα συμπτώματα στα γόνατα τους.

Διάγνωση

Η φυσιολογική βλαισογονία εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά 3-5 ετών και αποδράμει μέχρι την ηλικία των 6 ετών. Χαρακτηριστικά το παιδί αν ερωτηθεί δεν αναφέρει κανένα σύμπτωμα ή προβλήματα με την κίνηση. Οι παιδίατροι είναι συνήθως οι πρώτοι ειδικοί στους οποίους καταφεύγουν οι γονείς ή παρατηρούν το φαινόμενο. Η φυσιολογική βλαισογονία είναι συμμετρική και στα δύο κάτω άκρα. Στις περιπτώσεις που το παιδί αναφέρει πόνο, σε μεγάλου βαθμού βλαισογονία ή αν η βλαισογονία εντοπίζεται στο ένα μόνο γόνατο θα πρέπει να γίνεται παραπομπή στον ειδικό παιδοορθοπεδικό.
Η κλινική εξέταση θα πρέπει να είναι λεπτομερής και να περιλαμβάνει όλο το σκελετό για την ύπαρξη πιθανώς και άλλων ανωμαλιών. Οι ασθενείς με σοβαρή βλαισογονία δεν μπορούν να ενώσουν τα πέλματα των ποδιών τους όταν στέκονται όρθιοι. Η παρακολούθηση της βάδισης του παιδιού είναι επίσης σημαντική. Σημαντική είναι επίσης και η λήψη λεπτομερούς κληρονομικού ιστορικού για την παρουσία διάφορων συγγενών καταστάσεων που μπορεί να σχετίζονται με την βλαισογονία. Στις περιπτώσεις που διαπιστωθεί ή υπάρχει υποψία για κάποιο από τα κληρονομικά σύνδρομα που σχετίζονται με βλαισογονία απαιτείται η συνδρομή και γενετιστή ενώ στις περιπτώσεις που υπάρχει υποψία μεταβολικού νοσήματος και παιδοενδοκρινολόγου.
Οι απλές ακτινογραφίες είναι συνήθως ο μόνος απεικονιστικός έλεγχος που χρειάζεται.

Βλαισογονία Θεραπεία

H φυσιολογική βλαισογονία κατά την διάρκεια της ανάπτυξης δεν απαιτεί θεραπεία. Οι γονείς θα πρέπει να ενημερωθούν για την εξέλιξη της και ότι αποδράμει χωρίς καμία επιπλοκή. Το παιδί θα πρέπει να παρακολουθείται τουλάχιστον σε ετήσια βάση για την πορεία της βλαισογονίας. Η διόρθωση της παχυσαρκίας σε υπέρβαρα παιδιά μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο παραμονής ή/και εξέλιξης της βλαισογονίας. Η μικρού βαθμού παραμένουσα βλαισογονία μπορεί να αντιμετωπιστεί με κηδεμόνες και χρήση ορθωτικών υποδημάτων. Η αποτελεσματικότητα τους όμως αμφισβητείται και σε κάθε περίπτωση η χρήση τους αποτελεί απόφαση του ειδικού παιδοορθοπεδικού.

Η παθολογική βλαισογονία απαιτεί πάντα επιθετική θεραπεία η οποία είναι χειρουργική. Η θεραπεία απαιτείται για την ανακούφιση από τα συμπτώματα και την αποφυγή επιδείνωσης της κατάστασης.

Η φαρμακευτική θεραπεία είναι η κύρια μορφή θεραπείας στις περιπτώσεις που η βλαισογονία οφείλεται σε έλλειψη βιταμινών (ραχίτιδα, έλλειψη βιταμίνης C) αν και οι περιπτώσεις αυτές είναι σπάνιες στις ανεπτυγμένες χώρες.
Η μικρού βαθμού βλαισογονία των αθλητών μπορεί να βελτιωθεί με φυσικοθεραπεία ενδυνάμωσης συγκεκριμένων μυϊκών ομάδων και βελτίωσης της κινητικότητας της άρθρωσης του αστραγάλου που φαίνεται επίσης ότι συμμετέχει σε αυτήν.